„Cudze chwalicie, swego nie znacie. Sami nie wiecie, co posiadacie…” Te ogólnie znane słowa Stanisława Jachowicza, XIX-wiecznego pedagoga i publicysty, śmiało odnieść można do technologicznego i przemysłowego dziedzictwa Konecczyzny, którego symbolem jest Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu.

Ta XVIII-XX-wieczna fabryka żelaza została wybrana na symbol Europejskich Dni Dziedzictwa, organizowanych w dniach 12-20 września br. na terenie województwa świętokrzyskiego. Unikalny charakter obiektu został dostrzeżony w latach 70-tych XX w. przez przedstawicieli amerykańskiego muzealnictwa, którzy zasugerowali chęć jego zakupienia i przeniesienia na kontynent amerykański. Obok zespołu przemysłowego The Tremont Nail Company (Wareham, Massachusetts, USA), Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu jest jednym z dwóch tak dobrze zachowanych na świecie kompleksów przemysłowych, wytwarzających gwoździe i narzędzia gospodarcze według XVIII-XX-wiecznych technologii metalurgicznych. W połowie XIX w. maleniecka fabryka żelaza była najnowocześniejszym prywatnym hutniczo-górniczym zakładem w całym Królestwie Polskim. Zaś jego ówczesny właściciel Tadeusz Bocheński był najbogatszym ziemianinem w guberni radomskiej. To właśnie w Maleńcu i w pobliskich zakładach metalurgicznych wdrażano najnowocześniejsze w tym czasie technologie wytopu żelaza. W pobliskiej Miedzierzy działała kopalnia rudy żelaza (limonitu), zatrudniająca 150 górników. Była ona doskonale zorganizowana i wyposażona m.in. w maszynę parową i inne urządzenia górnicze. Wytwarzane w miejscowych zakładach narzędzia i maszyny gospodarcze dostrzeżone zostały w 1874 r. przez Bolesława Prusa na Wystawie Rolniczej w Warszawie. Były wśród nich m.in. młockarnie, menaże, miechy, pielarki do buraków oraz pługi, za które w 1895 r. Zakłady Górnicze „Ruda Maleniecka” otrzymały srebrny medal na Wystawie Metalowej w Warszawie. Jednak historia przemysłu metalurgicznego na Konecczyźnie wiąże się również z wielkimi piecami funkcjonującymi w dobrach Jacka Małachowskiego, pomykowską rurarnią produkująca karabiny dla twierdzy w Kamieńcu Podolskim i cekhauzu warszawskiego oraz takimi postaciami jak m.in.: Berek Szmul Sonnenberg, Mieczysław Radwan oraz Felicjan Jankowski-znany producent wódki w Królestwie Polskim. O dziejach miejscowych hut i kopalń opowiada wystawa pn. „Szaleniec z Maleńca. W kręgu dawnych technologii metalurgicznych i hydroenergetycznych”, która otwarta zostanie w dniu 12 września br. na terenie Zabytkowego Zakładu Hutniczego w Maleńcu. Częścią ekspozycji będą fotografie Katarzyny Gritzmann, na których w wyjątkowy sposób uchwycona została zabytkowa infrastruktura malenieckiej fabryki żelaza. Wystawie towarzyszyć będą pokazy dawnych technologii metalurgicznych i urządzeń hutniczych, a także wykłady popularno-naukowe, spotkania z „żyjącymi strażnikami pamięci lokalnej”, warsztaty kulinarne i marsz questingowy na trasie Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu-dawna kaflarnia Ludwika Bayera w Machorach. Te i inne atrakcje są częścią imprezy pn. „Żelazne dziedzictwo: w kręgu dawnych technologii i tradycji lokalnych”, współfinansowanej ze środków Województwa Świętokrzyskiego, której organizatorami są Stowarzyszenie „W Dolinie Czarnej” w Rudzie Malenieckiej oraz Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu. Początek imprezy: Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu, 12 września (sobota), godz. 11.00. Wstęp wolny.

Plan imprezy