Mobilizacja na „Wielką Wojnę”

Afisz legionowy

„Wielka Wojna”, znana bardziej pod nazwą I wojny światowej, była wydarzeniem historycznym, które w znaczący sposób wpisało się w dzieje państw i narodów. Jednym przyniosła ona wolność, innym klęskę i upadek. Mimo, iż od jej wybuchu i przebiegu dzieli nas już wiekowy dystans – nadal obecna jest w naszej świadomości, m.in. z powodu szeregu wydarzeń, jakie w latach 1914-1918 miały miejsce w naszym regionie. Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim wraz z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, zachęcają do podróży w czasie – mobilizacji na batalię pamięci o tamtych ludziach i wydarzeniach.

We wczesnych godzinach porannych 31 lipca 1914 r. tysiące mężczyzn, rezerwistów z terenów Królestwa Polskiego zmierzało do punktów werbunkowych. Ogłoszona dzień wcześniej mobilizacja do armii carskiej, wyrwała ich z rodzinnych domów i miejsc pracy. Nie spodziewali się wówczas, że droga w którą wyruszyli, prowadzić będzie polami bitew przez ponad cztery lata. Gubernia Piotrkowska w ciągu kolejnych dni stała się terenem walk, prowadzonych ze zmiennym szczęściem przez armie dotychczasowych zaborców. Walki te wiązały się ze zniszczeniami osiedli, rekwizycjami żywności na rzecz wojsk, a także z pierwszymi nadziejami na odzyskanie niepodległości. W połowie grudnia 1914 r. Piotrków ostatecznie został zajęty przez wojska austrowęgierskie, pozostając pod ich okupacją do listopada 1918 r.
Nastały ciężkie lata okupacji. Tereny Kongresówki podzielone zostały na dwie strefy okupacyjne – niemiecką i austrowęgierską. Nowe władze skupiły się na polityce wyzysku gospodarczego regionu, poprzez system rekwizycji i kontyngentów, zasilając własną machinę wojenną. Lokalne zakłady przemysłowe doznały zapaści, podobnie jak i finanse publiczne. Trudności w zdobywaniu pożywienia i szerzące się choroby stały się codziennością. Jednak w tych, jakże ciężkich latach wojny i okupacji Piotrków i jego okolice stały się istotnym punktem na mapie polskich dążeń niepodległościowych, w szczególny sposób związanym z Legionami Polskimi. Pierwsi legioniści pojawili się w Piotrkowie już jesienią 1914 r. Z czasem region stał się miejscem tworzenia oddziałów III Brygady Legionów Polskich, do której przybywali ochotnicy zarówno z terenu ówczesnego powiatu piotrkowskiego, jak i z innych, odległych części okupowanej Kongresówki. W mieście powiatowym czasowo funkcjonowały trzy najważniejsze instytucje ruchu legionowego – Komenda Legionów Polskich, Komenda Grupy Legionów Polskich oraz Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego z płk. Władysławem Sikorskim na czele. Mundur legionowy obecny był na piotrkowskich ulicach na co dzień, a także z okazji obchodów świąt kościelnych i uroczystości patriotycznych. W regionie organizowano szereg spotkań i odczytów o tematyce niepodległościowej, zachęcając tym samym społeczeństwo do połączenia sił we wspólnej drodze do niepodległości.
„Wielka Wojna” nie jest tylko zbiorem dat i nazwisk, wyglądających z kart podręczników do historii. Wiedza o niej nie musi być dostępna jedynie dla wąskiego grona pasjonatów i badaczy. Tym bardziej, iż „wielka historia” państwa i narodu składa się w dużej mierze z „małych historii” naszych „małych ojczyzn”. Dzieje regionu i jego mieszkańców są wspólnym dziedzictwem każdego z nas. Jego bogactwo widoczne jest zwłaszcza dzięki świadectwom z epoki – źródłom archiwalnym, przechowywanym w zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim. Przy wsparciu ze strony Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych powstał swoisty „wehikuł czasu”. Składa się on z dwudziestu barwnych plansz, na których utrwalono wystawę pt. „1914-1918. Piotrków i piotrkowianie w czasie wojny i okupacji”. Dziesiątki dokumentów, zdjęć, plakatów – uwiecznionych na wystawie i wzbogaconych komentarzami – pozwalają na prześledzenie tego trudnego, a zarazem i niezwykłego okresu w dziejach regionu. Obrazy zniszczeń wojennych, przeplatają się na niej z ciekawostkami, dotyczącymi życia codziennego, postaw społecznych, czy też dążeń niepodległościowych. Stanowią one odbicie historii zwykłych ludzi w niezwykłych czasach.
Mobilizacja sprzed stu lat wiązała się z udziałem w wojnie. Dziś, z perspektywy 100 rocznicy wybuchu I wojny światowej, potrzebą mobilizacji jest chęć do zapoznania się z dziejami naszego regionu. Wystawa archiwaliów stanowi w tym przypadku doskonały materiał do zadumy, a także rozbudzenia potrzeby dalszego pogłębiania wiedzy o losach ludzi i miejsc sprzed wieku. Organizatorzy wystawy zachęcają do zapoznania się z nią, zwłaszcza iż może ona ozdobić szkoły, muzea, czy też domy kultury. Jej adresatami są nie tylko badacze historii, lecz wszyscy mieszkańcy regionu, a zwłaszcza młodzież szkolna. Wystarczy jedynie skorzystać z zaproszenia do przyjęcia jej, czego można dokonać kontaktując się z Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim, za pośrednictwem danych kontaktowych, zamieszczonych na stronie internetowej www.piotrkow-tryb.ap.gov.pl. Wystawa ta może być cennym uzupełnieniem lekcji historii, okazją do spotkań z ekspertami, czy też organizacji warsztatów i lekcji archiwalnych. Wszystkich zainteresowanych serdecznie zapraszamy do współpracy.
Maciej Hubka
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim